Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?
- Pelen Psikoloji null
- 5 Mar
- 2 dakikada okunur
Daha çok “Learned Helplessness” olarak bilinen öğrenilmiş çaresizlik kavramı, bir organizmanın kontrolü dışında oluşan stres unsurlarına sürekli olarak maruz kalması ve bu unsurlara olan tepkilerinin bir sonuca ulaşamaması durumunda, organizmada sonucu değiştiremeyeceğine dair oluşan bir inanç ve bir ruh hali durumudur.
Öğrenilmiş çaresizlik, insanlarda zamanla oluşan başarısızlıklar karşısında kişinin bir şeyleri başarma isteğini günden güne kaybetmesi sonucunda, belli bir konuda veya genel olarak başarısız olacağına dair bir inanç geliştirmesi şeklinde kendini gösterir. Bu durum kendini uygunsuz yorumlar, olumsuz geri bildirimler, eleştiriler veya başarı eksikliği nedeniyle gösterebilir. Kişinin devamlı olarak başarısızlıkla sonuçlanan deneyimleri ve bunu kabullenmesi, oldukça güçlü ve yıpratıcı bir durumdur ve kişiyi içinden çıkılması zor bir psikolojik hale sokabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik durumundaki kişiler, depresyona yakın bir duruma girebilirler. Ayrıca öğrenilmiş çaresizlik, klinik depresyonun nedenleri arasındadır. Ancak depresyon, öğrenilmiş çaresizliğe göre daha kapsamlı bir kavramdır çünkü öğrenilmiş çaresizlik belli bir hedefle ilişkilendirilebilir. Depresyon ise daha genel, göreceli ve kişilerin genel yaşamını etkileyen bir durumdur. Öğrenilmiş çaresizlik durumundaki kişilerde pasifleşme, çaresizlik ve umutsuzluk hissi görülür. Karşılaştıkları olumsuzluklardan kurtulmak veya daha iyi bir sonuç elde etmek için bir çaba göstermeme eğiliminde olurlar. Bu kişilerde, durumlara "Ne olursa olsun yapamayacağım." mantığıyla yaklaşma görülür.
Öğrenilmiş Çaresizlik Kavramının Geliştirilmesi
Öğrenilmiş çaresizlik kavramı, Steve Maier ve Martin Seligman’ın öğrenme ve korku arasındaki ilişkiyi incelemek üzere yaptığı köpek deneyi sonucunda ortaya çıkmıştır. İkili bu deneyi yaparken Ivan Pavlov’un klasik koşullanma deneylerinden yola çıkmışlardır. Bu
deneyin amacı, çaresizlik hissinin öğrenilebilir olduğunu ve depresyonun bazı yönleriyle ilişkili olduğunu göstermektir.
Deneyde, köpeklerin kontrollü bir şekilde maruz bırakıldıkları stresli durumlara nasıl tepki verdikleri incelenmiştir.
Deneyin Detayları
1. Aşama Kontrollü Şoklar
Köpekler iki gruba ayrıldı:
1.Kontrollü grup: Bu gruptaki köpeklere elektrik şoku uygulandı, ancak bir düğmeye bastıklarında şok durdurulabiliyordu.
2.Kontrolsüz grup: Bu köpekler de şoka maruz kaldı, ancak ne yaparlarsa yapsınlar şoku durdurma imkanları yoktu. Yani durumlarını kontrol edemeyeceklerini "öğrendiler".
2. Aşama Kaçma Şansı
Her iki grup köpek, bir kutuya yerleştirildi. Bu kutuda, köpeklere bir engeli aşarak şoktan kaçma şansı verildi:
1.Kontrollü gruptaki köpekler, hızlıca engeli aşarak şoktan kurtuldular.
2.Kontrolsüz gruptaki köpekler ise hiç çaba göstermedi. Daha önce şoktan kaçmayı öğrenemedikleri için, kurtulamayacaklarını düşündüler ve pasif kaldılar.
Deneyin sonuçları:
Kontrolsüz gruptaki köpekler, durumlarını kontrol edemeyeceklerini öğrenmiş ve bu öğrenilmiş çaresizlik, onları bir şey yapmamaya itmiştir.
İnsanların bilişsel yeteneklerinin ve olayları yorumlama yeteneklerinin köpeklerden farklı olması ve aynı koşullandırmalara tabi olmayabilecekleri nedeniyle benzer bir çalışma Donald Hiroto tarafından insan denekler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Deney sonucunda, yine benzer sonuçlara ulaşılmış ve insanlarda öğrenilmiş çaresizlik kavramı kanıtlanmıştır.
“Öğrenilmiş Çaresizlik” ile Başa Çıkmak
En başta yapabileceğimiz en önemli şey olumsuz düşüncelerimizi değiştirmektir. Başarısızlık durumunda ortaya çıkacak “Yapamam.” gibi olumsuz düşünceler içinde çıkıp “Nasıl yapabilirim?” gibi olumlu ve çözüm odaklı düşüncelere yönelmek bu konuda yardımcı olabilir.
Kolay ulaşılabilecek küçük hedeflerle başlamak, küçük başarıları ödüllendirerek kişisel motivasyonumuzu sağlamak ve sorunlarımıza farklı açılardan bakmak yine öğrenilmiş çaresizlikle başa çıkmak için kullanılabilecek yöntemlerdendir. Öz farkındalık sağlamak amaçlı olarak meditasyon ve mindfulness teknikleri de kullanılabilir.
Bunların yanında psikolojik destek almak, bireyin duygularını anlaması ve yönetmesine yardımcı olarak, öğrenilmiş çaresizlikten kurtulması için en etkili yöntemlerden biri olacaktır.
Stj. Psikolog Nazar OCAK
Pelen Psikoloji uzman kadrosuyla Yenişehir Kurtköy Pendik bölgesinde bireysel psikoterapi, online psikoterapi, çift-eş terapisi, ergen terapisi, kurumsal danışmanlık ve psikolojik test hizmetleri vermektedir.
Comentários